شب یلدا برابر است با شام آخرین روز ماه قوس که طولانی ترین شب سال می باشد. از این شب در ولایت های مختلف به خصوص کابل با راه اندازی برنامه های فرهنگی، شعر خوانی، شب نشینی و نهادن میوه های گوناگون تجلیل می کنند.
به گزارش آی فیلم2، شب یلدا یا شب چلّه در فرھنگ مردم افغانستان جایگاه بالایی دارد، به گونه ای که در این شب، دسترخوان افغانستانی ها رنگین و قصه ھای آنان طولانی و عزم آنان برای انجام اعمالی نیک جزم می شود.
شب چلّه بلندترین شب سال در نیم کره شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از 30 قوس، آخرین روز خزان تا طلوع آفتاب در اول ماه جدی، نخستین روز زمستان اطلاق می‌شود. از همین روز تا 40 روز بعد یعنی تا دهم ماه دلو را به نام «چله کلان» یاد می‌کنند و پس از دهم ماه دلو به مدت 40 روز دیگر یعنی تا بیستم ماه حوت «چله خرد» نامیده می‌شود.
جشن شب چله سابقه‌ای طولانی در تاریخ کهن آریایی‌ها دارد. این فرهنگ که بیشتر در کشورهای افغانستان، ایران و تاجیکستان امروزی مرسوم است، در گذشته باشکوه خاصی برگزار می‌شده و تا امروز هم ادامه دارد. مردم افغانستان چون سایر آریایی‌ها، در این شب تاریک و ظلمانی تا سپیده دم بیدار می‌مانند.
این شب از گذشته های دور در پایتخت و شماری از ولایت ها مانند کابل، بلخ، پنجشیر و پروان تجلیل می شد و خانواده ها در کنار یکدیگر با قصه خوانی و برگزاری برنامه های فرهنگی این رسم کهن را زنده نگاه می دارند، آنها با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیده دم را انتظار می‌کشند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند. استفاده از خوراکه های متنوع و مراسم گوناگون در این شب بهانه‌ای برای شب زنده داری است.
علاوه بر برپایی مراسم رسمی از سوی مجامع فرهنگی و رادیو و تلویزیون های افغانستان، مردم نیز کم و بیش این شب طولانی را با هم‌نشینی‌ها و کنار هم بودن و بردن تحفه ویژه شب چله برای نوعروسان تجلیل می‌کنند.
در این شب خانواده داماد در خوانچه یا طبق‌های تزیین شده ضمن تهیه لباس زمستانی برای عروس‌شان، مقداری ماهی و جلبی همراه با میوه خشک زمستانی قرار می‌دهند.
همچنین تربوز از میوه‌های ضروری است که در کنار میوه‌های فصل در خوانچه نوعروسان چیده می‌شود. گاهی نیز خانواده داماد با تهیه یک یا چند نوع غذا از انواع غذاهای زمستانی مرسوم، همراه با نوعروسشان شب چله را به شادی می‌گذرانند.
تربوز و انار میوه‌های مخصوص دسترخوان شب چله هستند، این 2 میوه سرخ رنگ، که نمادی از سرخی آفتاب هستند، نوید دهنده روشنایی در دسترخوان به شمار می‌روند.
همچنین مردم افغانستان خوردن تربوز را عامل شادکامی و سلامتی فرد در طول سال می‌دانند و معتقدند هر کس شب یلدا تربوز بخورد سرمای زمستان و تشنگی تابستان وی را آزار نمی‌دهد. چون یلدا طولانی ترین شب سال است، مردم میخواهند با شبنشینی عمر شب و تاریکی را کوتاه سازند و از غفلتزدگی خود بکاهند.
در شب یلدا، جنگ و خونریزی و حتی کشتن گوسفند و مرغ نیز ممنوع بوده که خود، دلهای مردم را به دوری از جنگ و کدورت وا می داشت.
شب چله در شعر شاعران افغانستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
«محمدکاظم کاظمی» شاعر و نویسنده معاصر افغانستان در شعری به شب یلدا این گونه پرداخته است:
یلدا حریف این‌همه سختی شود مگر
سیبی که می‌خورید درختی شود مگر
مستوجب عطای بخیلان شوی شبی
منظور وعده‌های وکیلان شوی شبی
من آمدم ترانه بیارم برایتان
آجیل و هندوانه بیارم برایتان
روزانتان همیشه به جوزا بدل شود
شبهایتان همیشه به یلدا بدل شود
آن قصر زرنگار، پس از کوه و جنگل است
سختی همیشه در صد و سی سال اول است
دیگر کلید بخت به جیب تو می‌شود
هر شب خوراک برّه نصیب تو می‌شود
تا هندوانه پوست شود صبر کن عزیز!
آن پوست سهم توست شود، صبر کن عزیز!
شاعران و نویسندگان در برخی از ولایات ها با راه اندازی برنامه های فرهنگی در ارتباط به این شب و اهمیت آن شعر و مقاله می نویسند.
افغانستان از داشته های فرهنگی و تاریخی غنی بر خوردار است و در طول سال روزهای خاصی به مناسبت های مختلف در کشور و ولایت های مختلف تجلیل می شود و به همین خاطر مردم می خواهند تا ارزش های فرهنگی و تاریخی شان را زنده نگاه دارند.
ف ا/ ح ح
